Alternacje morfonologiczne – pułapki w rozwoju sprawności językowych

Abstrakt

W badaniach nad rozwojem mowy morfonologia rzadko jest tematem specjalistycznych analiz. Przyjmuje się, że przyswojenie przez dziecko wyrazów, których formy pochodne zmieniają się z powodu alternacji fonetycznych, wymaga treningu i dostatecznie częstej ekspozycji wyrazu.
Zakłada się też, że każdy wyraz pochodny, w którym dokonuje się wymiana fonemów, dziecko musi przyswoić osobno. To zdecydowanie wydłuża czas akwizycji takich form. Może też wywoływać u dziecka niepewność, że jest w stanie rozpoznać i stosować odpowiednie reguły.
W artykule wykorzystano różne sposoby zapisywania wybranych form deminutywnych wyrazów, które wymagały alternacji. Przykłady pochodzą z ankiet przeprowadzonych wśród uczniów i studentów. Analiza materiału pokazała, że zapisanie wyrazów pochodnych, w których dokonywały się alternacje samogłoskowe i spółgłoskowe ulokowane wewnątrz morfemu lub na styku morfemów, sprawiało kłopoty wielu osobom. Rejestrowane przykłady wskazały na trudności w ustaleniu relacji głoska – fonem – grafem, rozpoznawaniu budowy morfologicznej wyrazu pochodnego, respektowaniu relacji semantycznych między wyrazem podstawowym i pochodnym. Wydaje się, że w praktyce logopedycznej i edukacji językowej ćwiczenie świadomości morfonologicznej, choć
dość trudne, nie może być pomijane.